Ήθη, Έθιμα και Παραδόσεις της Χίου

Ήθη, Έθιμα και Παραδόσεις της Χίου


Η Χίος και η ναυτοσύνη είναι έννοιες ταυτόσημες.
Είναι απόλυτα φυσικό, ότι η σχέση των Χιωτών με τη θάλασσα και τη ναυτιλία έχει επηρεάσει τα έθιμα του τόπου. Έτσι λοιπόν κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων, τα παιδιά που γύριζαν τις γειτονιές και τραγουδούσαν τα κάλαντα, κατασκεύαζαν και κρατούσαν, ένα καράβι που το έδειχναν με καμάρι, από σπίτι σε σπίτι.
Καράβια εξάλλου «στόλιζαν» οι Χιώτες και μέσα στα σπίτια, αντί για δέντρο που είναι ευρωπαϊκό έθιμο το οποίο υιοθετήθηκε, τις τελευταίες δεκαετίες. Η κατασκευή και η επίδειξη πολεμικών πλοίων, από τα μικρά αγόρια, καθιερώθηκε μετά την απελευθέρωση του νησιού από την τουρκική κατοχή, σε ένδειξη τιμής και μνήμης στο στόλο που απελευθέρωσε το νησί.

Με τα χρόνια τα μικρά αγόρια από γειτονιές ή ενορίες κυρίως της Χώρας και του Βροντάδου, άρχισαν να συνεργάζονται για να κατασκευάσουν μοντέλα πλοίων, πολύ μεγάλα και πιστά αντίγραφα συνήθως πολεμικών πλοίων, για τα οποία δούλευαν πολλούς μήνες, μέχρι να τα τελειοποιήσουν.
Τα αποτελέσματα άρχισαν να είναι τόσο εντυπωσιακά και ο ανταγωνισμός των παιδιών – για το μεγαλύτερο και καλύτερο βαπόρι- τόσο μεγάλος, που την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κατέβαιναν στην κεντρική πλατεία όλοι μαζί και με τη συνοδεία μουσικής και «παινεμάτων» (επίκαιρα στιχάκια και λόγια που οι ίδιοι έγραφαν) παρουσίαζαν το καράβι στον κόσμο που περνούσε από την πλατεία.

Τα τελευταία χρόνια το έθιμο πήρε μορφή διαγωνισμού, με κανονισμούς και όρους συμμετοχής από την Περιηγητική Λέσχη Χίου και τη συνεργασία του Δήμο Χίου. Έτσι την τελευταία μέρα κάθε χρόνου, οι ομάδες των παιδιών που εκπροσωπούν συνοικίες και ενορίες και έχουν κατασκευάσει μοντέλα εμπορικών και πολεμικών πλοίων, το μέγεθος των οποίων φτάνει μέχρι τα 5 μέτρα, τραγουδώντας «παινέματα» διαγωνίζονται για το καλύτερο καράβι και την καλύτερη σκηνική παρουσία. Τα «παινέματα» και ο «σκοπός» που τραγουδιόνται από τα παιδιά είναι επηρεασμένα από τα μικρασιατικά κάλαντα.



Ο ρουκετοπόλεμος του Βροντάδου


Ο Βροντάδος εκτείνεται βόρεια της πόλης της Χίου και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού. Εδώ κατοικούν οι περισσότεροι καπεταναίοι και ναυτικοί του νησιού. Το έθιμο των ρουκετών που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής, λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.
Πρόκειται για μια ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες ενορίες της πόλης αυτής του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής.

Αρχικά, οι κάτοικοι των δύο ενοριών των εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες- βεγγαλικά, που κατασκευάζουν οι ίδιοι. Τα υλικά που χρησιμοποιούν είναι νίτρο, θειάφι και μπαρούτι και για την κατασκευή τους απαιτείτε μεγάλη προσοχή και εμπειρία που διοχετεύετε πια από γενιά σε γενιά.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Τα τελευταία χρόνια οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό.


Έτσι όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να περάσουν το Πάσχα τους στη Χίο για να απολαύσουν αυτό το μοναδικό θέαμα.
Προκειμένου το έθιμο να τελείται με ασφάλεια τα τελευταία χρόνια την ευθύνη για την προστασία των παρευρισκομένων και των γειτονικών σπιτιών την έχει αναλάβει ο Δήμος Ομηρούπολης και έτσι λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.




Καρναβάλι στη Χίο -Μόστρα -Αγάς

Το Καρναβάλι στη Χίο είναι φαντασμαγορικό, πλούσιο σε τοπικά έθιμα, που οι ρίζες τους χάνονται στην εποχή του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας. Σχεδόν κάθε χωριό έχει τις δικές του καρναβαλικές εκδηλώσεις.

Η Μόστρα των Θυμιανών

Η Μόστρα είναι η πιο γνωστή καρναβαλική γιορτή της Χίου και γίνεται στα Θυμιανά του Δήμου Αγίου Μηνά, παραδοσιακό χωριό πετροκόπων και κτιστάδων. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Μεσαίωνα, όταν πειρατές και κουρσάροι λεηλατούσαν τα παράλια των νησιών και άρπαζαν τις σοδειές των κατοίκων.

Κάποτε στην περίοδο της Αποκριάς, την Παρασκευή της Τυρινής, καθώς όλο το χωριό γλεντούσε, οι φύλακες από τις βίγλες (κυκλικοί πύργοι- παρατηρητήρια της θάλασσας) ειδοποίησαν ότι έρχονταν πειρατές.


Οι Θυμιανούσοι, φουντωμένοι όπως ήταν από το γλέντι, κίνησαν προς την παραλία και τους έστησαν ενέδρα. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε, οι πειρατές κατατροπώθηκαν και οι χωριανοί, μεθυσμένοι από τη χαρά της νίκης, μετέφεραν τους αιχμαλώτους στην πλατεία του χωριού και τους «μόστραραν» (=τους επεδείκνυαν), συνεχίζοντας το γλέντι τους, μέχρι την Τυρινή Κυριακή.
Σε ανάμνηση λοιπόν αυτής της νίκης, το έθιμο επαναλαμβάνεται από τότε ανελλιπώς κάθε χρόνο, ακόμη και στα χρόνια της Κατοχής.

Την Τυρινή Παρασκευή το βράδυ, οι Θυμιανούσοι ντυμένοι «κουδουνάτοι» (=μεταμφιεσμένοι) ανεβάζουν τη Μόστρα , δηλαδή τα σατυρικά καρναβαλικά άρματα, στο χωριό, κάνοντας διάφορα κωμικά νούμερα και φορώντας αυτοσχέδιες προσωπίδες (μουτσουναριές).



Το ίδιο βράδυ, με τη συνοδεία τοπικών οργάνων, χορεύουν το «ταλίμι», έναν ιδιότυπο χορό που αναπαριστά κινήσεις αντιμαχόμενων πολεμιστών. Οι χορευτές χωρίζονται σε δυο ομάδες, τους βρακάδες- Θυμιανούσους και τους κουδουνάτους- πειρατές. Χορεύουν ανά δύο, κραδαίνοντας μεγάλα σπαθιά και φωνάζοντας: «Βρε-Βρε-Μωρή-Μωρή». Στο τέλος, χορεύουν όλοι μαζί τον ιδιότυπο χορό «Δετό», πιασμένοι απ’ τους ώμους.
Την Τυρινή Κυριακή γίνεται η παρέλαση των σατυρικών αρμάτων, που πλαισιώνονται από μασκαράδες, με πρώτο και καλύτερο τον Καρνάβαλο.

Το γλέντι ολοκληρώνεται με πανηγύρι στην πλατεία των Θυμιανών, καθώς και του Νεοχωρίου.



Ο Αγάς

Στα Μαστιχοχώρια, στα Μεστά και τους Ολύμπους, αλλά και στο Πυργί και στο Λιθί, χωριά που διατηρούν τα Μεσαιωνικά χαρακτηριστικά τους, αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρή Δευτέρα, το έθιμο του «Αγά». Πρόκειται για ένα ιδιότυπο δικαστήριο, από το οποίο δε γλιτώνει κανείς, χωρίς να καταβάλει πρόστιμο! Το έθιμο του Αγά έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και ανάγεται γύρω στο 1830-1840.

Γεννήθηκε από την αγανάκτηση των Χιωτών απέναντι στη συμπεριφορά των Τούρκων καδήδων, των δικαστών, που τιμωρούσαν τους Χιώτες με την πρώτη ευκαιρία.


Στο έθιμο, όπως και στα περισσότερα αποκριάτικα έθιμα, έχουν προστεθεί και Διονυσιακά στοιχεία, μασκαρέματα και σατυρικά τραγούδια, ενώ στο τέλος της ημέρας, ο Αγάς οδηγείται στην πυρά.
Στα Μεστά και στους Ολύμπους, ο Αγάς έχει μεταλλαχθεί σε ολόκληρη γιορτή, με ενδιαφέρουσες αναπαραστάσεις και δρώμενα, που προσελκύουν στα Μεσαιωνικά καστροχώρια πολλούς επισκέπτες.



Ο Αγάς, συνοδευόμενος από το επιτελείο του, προσπαθεί να μπει στο χωριό από την παλιά κεντρική σιδερένια πύλη του χωριού. Οι φρουροί αντιστέκονται σθεναρά, αλλά τελικά καταφέρνει να μπει και κατευθύνεται προς την κεντρική πλατεία, όπου κάθεται έχοντας δίπλα του τη «Χανούμα», για να ξεκινήσουν οι δίκες. Δε λείπει το χιούμορ, τα πειράγματα και οι επευφημίες από τους παρευρισκόμενους, που ξέρουν πως σε λίγο ίσως έρθει η σειρά τους να δικαστούν και να καταδικαστούν.
Το έθιμο του <<Διπλού>> στη Βολισσό

Το έθιμο του Διπλού αναβιώνει κάθε χρόνο στο κεφαλοχώρι των βορειοχώρων, την πανέμορφη Βολισσό.Όπως συνηθιζόταν από τα πολύ παλιά χρόνια, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, όπου τα γλέντια απογειώνονταν, ανθρώπινες «διπλές» αλυσίδες, με πλεγμένα χέρια ξεκινούσαν να τραγουδάνε από όλες τις συνοικίες του χωριού και κατέληγαν στην κεντρική πλατεία σχηματίζοντας μια πολύ μεγάλη αλυσίδα, όπου ο πρώτος του χορού τραγουδούσε ένα στίχο τον οποίο επαναλάμβαναν στη συνέχεια όλοι οι υπόλοιποι μαζί.
Στην πλατεία του χωριού, ακόμα και σήμερα, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι ενώ στους καλεσμένους προσφέρεται σούμα, στραγάλια, και τοπικά γλυκά.



Τα αμέτρητα παραδοσιακά πανηγύρια…

Ακόμα και αν δε σας αρέσουν οι πιο παραδοσιακοί τρόποι διασκέδασης αλλά θέλετε να έρθετε σε επαφή με τα τοπικά έθιμα και τους ντόπιους, επιλέξτε ένα από τα δεκάδες πανηγύρια. Οι Χιώτες ανέκαθεν λάτρευαν το χορό και το τραγούδι, γι αυτό το κάθε χωριό διοργάνωνε ένα τουλάχιστον πανηγύρι στην πλατεία του, κατά κανόνα την ημέρα που γιορτάζει η εκκλησιά του.
Τα όργανα που κατά παράδοση έπαιζαν στα πανηγύρια ήταν το βιολί, το ούτι, το λαούτο, ενώ αργότερα προστέθηκαν το κλαρίνο και το μπουζούκι.
Οι στενές σχέσεις της Χίου, με την ανατολή είναι φανερή στα ακούσματα και στους χορούς, ενώ σημαντικές επιρροές δέχθηκαν η μουσική, οι χοροί και τα γλέντια με την εγκατάσταση των προσφύγων.

Σε πολλά χωριά η μουσική και ο χορός κρατάνε ακόμα και σήμερα, δύο ή και τρία βράδια. Οι χοροί που χορεύονται σε αυτά τα πανηγύρια μπορεί να διαφέρουν από χωριό σε χωριό, αλλά θα δείτε κυρίως να χορεύονται συρτά, αργά τσιφτετέλια και καρσιλαμάδες, αράπη σούστα, απτάλικα και χασαποσέρβικα.

Επιδιώξτε να βρεθείτε σε κάποιο από τα πανηγύρια των μικρών, γραφικών και φτωχότερων χωριών της βόρειας Χίου και του ορεινού όγκου της Αμανής, όπου το μεσημέρι, όπως θέλει η παράδοση, στρώνονται τραπέζια για όλους τους επισκέπτες και σερβίρετε παραδοσιακή κατσίκα κοκκινιστή και κατσικοπίλαφο μαγειρεμένο σε τεράστια μπακιρένια καζάνια και ξύλα.
Θα σας μείνει αξέχαστο!